Menu
Danh mục 2025 MIỀN TRUNG VÀ TÂY NGUYÊN OẰN MÌNH GÁNH THIÊN TAI. TẠI SAO? TƯƠNG LAI NÀO CHO CHÚNG TA?
I. Đau Thương Việt Nam: Lũ Lụt, sạt lở lịch sử khắp Miền Trung và Tây Nguyên
Mấy tháng nay nghe tin bão chồng bão, lũ lụt, sạt lở từ Miền Bắc rồi Miền Trung tới Tây Nguyên mà lòng đau xót. Vẫn biết Miền Trung năm nào cũng thế, nhưng sao năm nay lũ lụt sạt lở lại xảy ra cả ở Miền Núi như Thái Nguyên hay thành phố ven biển như Nha Trang... Dải đất miền Trung và Tây Nguyên, vốn đã quen với sự khắc nghiệt của khí hậu, lại phải đối diện với một trong những thảm họa thiên tai khốc liệt nhất trong lịch sử hiện đại. Chỉ trong vài tuần, các đợt mưa lũ dồn dập, kéo dài đã biến nhiều khu vực thành biển nước.
Tâm điểm chịu ảnh hưởng là các tỉnh Nam Trung Bộ và Tây Nguyên (đặc biệt là Đắk Lắk, Khánh Hòa, Gia Lai, Lâm Đồng), nơi những con số thiệt hại lạnh lùng đang phản ánh nỗi đau quá lớn:
• Hơn 100 người tử vong và mất tích, một con số đau thương chỉ trong một đợt lũ ngắn ngủi, mà Đắk Lắk là địa phương chịu ảnh hưởng nặng nề nhất.
• Gần 200.000 ngôi nhà bị ngập và hư hỏng, hàng ngàn gia đình mất đi nơi trú ngụ.
• Thiệt hại kinh tế sơ bộ lên tới gần 9.000 tỷ đồng, làm đình trệ cuộc sống và sản xuất tại các vùng kinh tế trọng điểm.
• Hệ thống giao thông huyết mạch sạt lở, ngập sâu, nhiều tuyến đường bị cô lập, cắt đứt sự sống giữa các vùng miền.
Dù những con số thiệt hại đã nói lên nỗi đau to lớn của đồng bào miền Trung và Tây Nguyên, nhưng đây không chỉ là một câu chuyện của thời tiết “bất thường”. Những gì chúng ta chứng kiến không phải là sự cố nhất thời, mà là dấu hiệu của một hệ thống khí hậu đang biến đổi nhanh hơn khả năng thích ứng của con người.
Để hiểu vì sao lũ năm nay lại khốc liệt đến mức vượt mọi kịch bản dự báo, chúng ta cần nhìn sâu hơn vào các nguyên nhân phía sau, từ khí hậu toàn cầu, các hiện tượng tự nhiên như La Niña, cho đến đặc điểm địa lý và những tác động trực tiếp của con người lên đất và rừng.
II. Bốn Nguyên Nhân Gây Lũ Kỷ Lục
1️⃣ Nguyên Nhân Nền Tảng: Tác Động Khuếch Đại của Biến Đổi Khí Hậu
Hoạt động thải khí nhà kính (chủ yếu là CO2) của con người là yếu tố căn bản làm gia tăng sự khắc nghiệt của thiên tai trên toàn cầu, bao gồm cả Việt Nam.
•Tăng Năng Lượng Đại Dương: Nồng độ CO2 cao làm Trái Đất nóng lên, kéo theo sự tăng nhiệt độ bề mặt đại dương. Nước biển ấm hơn cung cấp nguồn năng lượng nhiệt và hơi ẩm khổng lồ cho các hệ thống bão và hình thái gây mưa.
• Khi một hình thái gây mưa (như gió Đông) đi qua vùng biển ấm, nó tích tụ lượng hơi ẩm lớn hơn nhiều so với trước đây. Điều này chuyển hóa thành cường độ mưa lớn hơn và tổng lượng mưa lớn hơn dẫn đến việc lũ dâng nhanh hơn và vượt đỉnh lũ lịch sử.
•Mực Nước Biển Dâng: Biến đổi khí hậu làm mực nước biển dâng, khiến việc thoát nước lũ từ sông ra biển bị cản trở, làm kéo dài thời gian ngập lụt ở vùng hạ du và ven biển.
2️⃣ Nguyên Nhân Kích Hoạt: Hiện Tượng La Niña Cực Đoan
Trái Đất của chúng ta có các pha khí hậu nóng và lạnh xen kẽ sau mỗi 3 năm (ENSO). Mỗi ENSO sẽ gồm 3 năm nóng (El Niño) và 3 năm lạnh (La Niña). Năm nay 2025, Trái Đất đang ở năm thứ 2, đỉnh điểm của thời kỳ La Niña.
La Niña đặc trưng bởi nhiệt độ mặt nước biển ở khu vực xích đạo phía Đông Thái Bình Dương lạnh hơn mức trung bình. Hiện tượng này gây ra những xáo trộn lớn trong hoàn lưu khí quyển toàn cầu khiến:
- Tăng Cường Hoàn Lưu Gió Đông (Gió Mùa Đông Bắc): Khi có La Niña, áp suất khí quyển ở khu vực Tây Thái Bình Dương (gần Việt Nam) có xu hướng giảm xuống và áp suất ở Đông Thái Bình Dương có xu hướng tăng lên. Sự chênh lệch này làm cho Gió Đông (hoặc Gió Mùa Đông Bắc) trên Biển Đông mạnh lên, đẩy một lượng lớn hơi ẩm từ biển vào đất liền Việt Nam. Luồng gió này gặp địa hình núi Trường Sơn, tạo ra hiệu ứng mưa địa hình mạnh mẽ. Lượng hơi ẩm dồi dào do La Niña cung cấp bị ép lên và ngưng tụ, tạo thành những trận mưa dai dẳng, dồn dập tại miền Trung.
- Mưa Vượt Trung Bình Nhiều Năm: Đặc biệt ở Trung Bộ và Tây Nguyên, những năm có La Niña thường ghi nhận tổng lượng mưa năm cao hơn mức trung bình nhiều năm và mưa lớn có xu hướng dồn dập trong thời kỳ cuối năm (tháng 10, 11, 12). Cụ thể, lũ lụt lịch sử tháng 11/2025 xảy ra trong bối cảnh La Niña duy trì, gây ra lượng mưa vượt xa kỷ lục ở nhiều tỉnh Nam Trung Bộ và Tây Nguyên. Trong các năm La Niña, khu vực Tây Nguyên cũng ghi nhận lượng dòng chảy sông suối vượt trung bình từ 20–30%.
- Tần Suất Bão và Áp thấp nhiệt đới tăng: La Niña làm tăng khả năng xuất hiện nhiều cơn bão và áp thấp nhiệt đới hơn trên Biển Đông và ảnh hưởng trực tiếp đến Việt Nam, đặc biệt là vào các tháng cuối năm.
- Kéo Dài Mùa Mưa Bão: La Niña khiến mùa mưa bão ở miền Trung kết thúc muộn hơn so với thông lệ. Thay vì giảm dần vào cuối tháng 11, các đợt mưa lớn vẫn có nguy cơ xảy ra trong tháng 12, thậm chí đầu năm sau, như dự báo cho cuối năm 2025 và đầu năm 2026. Điều này khiến các cơn bão, áp thấp nhiệt đới này dễ dàng đổ bộ hoặc gây mưa lớn diện rộng, tạo thành tình trạng "bão chồng bão, lũ chồng lũ."
3️⃣ Đặc Tính Địa Lý và Hệ thống Thủy Văn
Các yếu tố địa lý nội tại khiến bão lũ càng thảm khốc hơn:
- Địa hình Dốc và Sông Ngắn: Miền Trung có địa hình hẹp ngang, dốc, với hệ thống sông ngắn. Khi mưa lớn cực đoan xảy ra, nước tập trung và chảy ra biển rất nhanh, gây ra Lũ Quét và Sạt lở Đất nguy hiểm, đặc biệt tại khu vực Tây Nguyên và các triền núi.
- Khi mưa lớn kéo dài, đất bị ngậm nước và rất dễ sạt lở.
4️⃣ Tác động của con người: Khi thiên tai cộng hưởng với “nhân tai”
Thiên nhiên gây lũ, nhưng chính bàn tay con người khiến lũ trở nên khốc liệt hơn nhiều lần. Ba tác động chính dưới đây đã làm suy yếu khả năng tự điều tiết nước của các lưu vực miền Trung và Tây Nguyên:
❎a.Mất rừng và suy giảm chất lượng rừng
Nhiều khu vực rừng tự nhiên, đặc biệt là rừng đầu nguồn, đã bị chuyển đổi, khai thác hoặc suy giảm chất lượng. Nếu bạn ra Miền Trung hay Tây Nguyên giống mình,bạn sẽ thấy bạt ngàn những quả đồi đầy cây keo trông từ xa thật đẹp mà đau.
Rừng tự nhiên có khả năng:
- Giữ nước gấp 2–3 lần rừng trồng đơn loài.
- Giảm tốc độ dòng chảy bề mặt.
- Hạn chế sạt lở nhờ hệ rễ đa tầng.
- Khi rừng mất đi:
- Mưa lớn trút xuống đất trống khiến nước chảy tràn nhanh hơn gấp nhiều lần.
- Dòng chảy cực đoan tập trung đột ngột vào hạ du khiến lũ đến nhanh, mạnh, khó kiểm soát.
❎b. Thay đổi sử dụng đất & bê tông hóa
Đô thị hóa nhanh ở các vùng trũng ven biển và dọc quốc lộ 1A đã biến các khu vực từng là vùng thoát lũ thành:
•Khu dân cư san nền cao,
•Các khu công nghiệp, khu nghỉ dưỡng,
•Mặt đường, bãi đổ đất, hạ tầng bê tông hóa.
Hệ quả:
• Chặn đường thoát lũ tự nhiên,
• Gây “ngập đô thị” kéo dài,
•Nước dồn về những điểm trũng không có cửa thoát.
❎c. Hồ thủy điện & hạ tầng thủy lợi
Trong điều kiện mưa vượt kịch bản, nhiều hồ chứa buộc phải xả khẩn cấp để đảm bảo an toàn công trình. Dù theo quy trình, việc xả lũ đồng thời từ nhiều hồ sẽ khiến (1) nước ở hạ du tăng nhanh (2), khiến lũ tự nhiên và “lũ nhân tạo” cộng hưởng dẫn đến ngập sâu, nhất là ban đêm, khi khả năng ứng phó của người dân thấp nhất.
❎d. Khai khoáng, làm nương rẫy...
Tại nhiều khu vực Miền Trung và Tây Nguyên, các hoạt động như: Làm rẫy trên đất dốc, Khai thác khoáng sản, đất đá tự phát, mở đường xuyên núi… khiến độ ổn định của sườn đồi giảm, đất dễ “no nước” và trượt xuống khi mưa lớn.
Bạn thấy đấy, Thiên tai là tự nhiên, nhưng mức độ tàn phá năm 2025 này là kết quả của nhiều năm chúng ta đã và đang làm suy yếu khả năng phòng hộ tự nhiên của đất và rừng.
III. Nếu không hành động, điều gì sẽ chờ đợi chúng ta
Nếu không hành động ngay hôm nay, trong vòng 10–20 năm tới, miền Trung và Tây Nguyên có thể đối diện với một viễn cảnh đáng lo ngại:
- Lũ lụt sẽ xảy ra thường xuyên hơn và cực đoan hơn, không còn 10 năm mới có một đợt lịch sử, mà có thể lặp lại chỉ sau 2–3 năm.
- Sạt lở sẽ nghiêm trọng hơn, đặc biệt ở những nơi đất đã mất rừng, mỗi đợt mưa lớn đều có nguy cơ trở thành thảm họa.
- Nguồn nước và sinh kế suy kiệt, nông nghiệp bị đe dọa, hạn hán, lũ lụt sẽ đan xen và diễn ra trong cùng một năm.
- Hàng triệu người có thể phải di dời hoặc sống trong cảnh bất ổn khí hậu, đặc biệt tại các vùng trũng ven biển và vùng núi dốc.
- Gánh nặng kinh tế tăng chóng mặt: mỗi năm, Việt Nam có thể mất hàng chục nghìn tỷ đồng để khắc phục hậu quả thiên tai, số tiền đáng lẽ có thể đầu tư cho giáo dục, y tế, phát triển bền vững…
- Và điều đáng sợ nhất: sự chịu đựng kiên cường của người miền Trung sẽ không còn đủ để vượt qua những biến động khí hậu ngày càng dữ dội.
Tất cả những dự báo này không phải để gieo nỗi sợ đến mọi người, mà để nhắc chúng ta rằng tương lai vẫn có thể thay đổi, nếu chúng ta thay đổi ngay từ hôm nay.
IV. Hành Động Vì Một Tương Lai Bền Vững
Lũ lụt lịch sử 2025 là một lời cảnh báo bi thương và rõ ràng nhất về sự cực đoan hóa của khí hậu. Đó không chỉ là sự giận dữ của thiên nhiên mà còn là hậu quả không thể tránh khỏi của chuỗi hành động phát thải khí nhà kính kéo dài của con người.
Để ngăn chặn những thảm kịch tương tự trong tương lai, Việt Nam cần phải thực hiện song song hai giải pháp: Thích ứng và Giảm thiểu:
- Thích ứng: Xây dựng cơ sở hạ tầng chống chịu (cống thoát nước, đê điều, hồ chứa), quy hoạch lại dân cư tại các vùng nguy cơ sạt lở/lũ quét, và nâng cao hiệu quả phối hợp trong vận hành hệ thống hồ chứa nước, hồ thủy điền.
- Giảm thiểu: Đẩy mạnh các chính sách giảm phát thải CO2, chuyển đổi năng lượng sạch, và phục hồi hệ sinh thái rừng để tăng cường khả năng giữ đất và giữ nước tự nhiên.
- Sự kiên cường của đồng bào miền Trung là không thể phủ nhận, nhưng chúng ta cần những hành động khoa học và quyết liệt để bảo vệ mảnh đất này khỏi những "cú đấm" ngày càng mạnh hơn từ thiên nhiên.
Nhiều bạn chỉ nhìn thấy vai trò của cơ quan chức năng, của ai đó mà chưa nhận thấy rằng chính chúng ta, mỗi người đều có thể hành động để giảm thiểu sự khốc liệt của bão lũ. Bạn có thể cùng hành động như sau:
✅1. Trồng rừng, hoặc ủng hộ các chương trình trồng phục hồi rừng tự nhiên
Không chỉ là trồng cây, mà là trồng những cánh rừng bền vững. Khi bạn hỗ trợ 1 cây bạn đang hỗ trợ khả năng giữ nước cho chính dải đất miền Trung.
✅2. Giảm phát thải cá nhân
- Giảm sử dụng điện lãng phí,
- Giảm đồ dùng một lần,
- Chọn giao thông xanh khi có thể.
Việt Nam đang nóng lên nhanh hơn mức trung bình thế giới. Mỗi hành động giảm phát thải đều là “giảm nhiệt” cho tương lai.
✅3. Hỗ trợ bền vững cho cộng đồng vùng lũ
Ngoài cứu trợ khẩn cấp như rất nhiều doanh nghiệp, cá nhân đang làm, bạn có thể
- Ủng hộ sinh kế bền vững,
- Ủng hộ quỹ xây nhà chống lũ,
- Mua nông sản từ vùng thiên tai…
✅4. Chia sẻ thông tin đúng, hiểu đúng về khí hậu
Mỗi bài viết, mỗi lượt chia sẻ khoa học đúng sẽ góp phần thay đổi nhận thức cộng đồng. Giảm bớt hoang mang cho xã hội. Ngay lúc này, chúng ta cần thái độ tích cực và đầy yêu thương. Mỗi người mỗi việc, mỗi lựa chọn hành động khác nhau. Hành động nào cũng quý, cũng đáng được trân trọng.
✅5. Tiết kiệm nước và bảo vệ nguồn nước
Lũ lụt và hạn hán đều chung một gốc: nước đang biến đổi bất thường. Việc sử dụng nước có trách nhiệm giúp giảm áp lực lên hệ thống thủy lợi và lưu vực.
✅6. Tham gia tình nguyện hoặc đưa doanh nghiệp của mình tham gia
Từ việc dọn rác, phục hồi thiên nhiên, góp 1 cây hay chung sức trồng rừng, đến hỗ trợ cộng đồng, bất kỳ đóng góp nào cũng làm miền Trung khoẻ hơn, giúp toàn Việt Nam vững bền hơn trước thiên tai bão lũ.
Xin gửi đến mọi người dân vùng lũ muôn vàn tình yêu và sự sẻ chia. Cầu mong sức mạnh và sự kiên cường sẽ nâng đỡ tất cả chúng ta đi qua thời khắc đau thương này.
